سالمندان از سال ٩٠ به بعد فقیرتر شده‌اند
جامعه ایران رو به سالمندی
است و جوان‌ها میانسال و میانسالان پیر می‌شوند. آنچه در این میان
نگران‌کننده است این‌که در شرایطی که بسیاری از سالمندان از بیمه و
حمایت‌های تأمین اجتماعی برای گذران آرام دوران سالمندی برخوردار نیستند و
دست‌کم ٣٠درصد آنها در دهک اول درآمدی قرار دارند، ٢میلیون نفر از
سالمندان هم هیچ‌گاه بیمه نشده‌اند و از خدمات آن برخوردار نبودند.
این اطلاعات را «فرید براتی»، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان اعلام کرده
و گفته یکی از مشکلاتی که ایران هم اکنون و در آینده با آن روبه‌روست «فقر
سالمندی» است. به گفته او درحال حاضر حدود یک‌سوم جمعیت سالمندان کشور از
نظر معیشتی در فقر و محرومیت
به سر می‌برند: «در حال حاضر حدود ٢٨درصد سالمندان از نظر معیشتی در وضع
بدی قرار داشته و واقعا نیازمند حمایت‌های دولت هستند زیرا این افراد در
دهک اول قرار داشته و از سال ١٣٩٠ به بعد تعداد سالمندان در این دهک
همواره رو به افزایش بوده است.»
این نخستین‌بار نیست که مسئولان ایران از نگرانی‌شان درباره پدیده سالمندی
در ایران می‌گویند. در سال‌های اخیر و با پیگیری سیاست‌های جمعیتی در
ایران، روزبه‌روز بر میزان نگرانی‌ها درباره وضع سالمندان افزوده شده است.
دیروز رئیس شورای ملی سالمندان درباره تأثیر فشارهای اقتصادی بر آینده و
وضع سالمندان هم ابراز نگرانی کرد و گفت: «زمانی که هزینه‌های زندگی
اجتماعی بالا رفته و وضع معیشتی افراد مساعد نباشد و از طرف دیگر سالمندی
در خانواده حضور داشته باشد، هزینه‌های زندگی به شکل چشمگیری افزایش پیدا
خواهد کرد؛ در تمام دنیا تجربه نشان می‌دهد که در چنین شرایطی افراد،
سالمند خود را رها می‌کنند و این خطری است که درحال حاضر به دلیل وضع
نامساعد معیشتی در خانواده‌ها احساس می‌شود.»
او در ادامه به این نکته اشاره کرد که درحال حاضر در کشور حمایت از
سالمندان به تأمین اجتماعی، بیمه بازنشستگی لشکری و کشوری یا حمایت نهادهای
حمایتی چون بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی(ره) محدود شده و این موارد
کل حمایت‌های رفاهی دولت از سالمندان است که از این بین نیز تعداد
تحت‌پوششان تأمین اجتماعی و بیمه بازنشستگی لشکری و کشوری حدود ٢میلیون و
٥٠٠هزار نفر، تحت‌پوششان کمیته امداد امام خمینی(ره) یک‌میلیون و ٥٠٠هزار
نفر (به طور عمده در طرح شهید رجایی) و تحت‌پوششان سازمان بهزیستی نیز
٦٠٠هزار نفر هستند. به این ترتیب تعداد کل جمعیت سالمند تحت‌پوشش خدمات
رفاهی و حمایتی کشور حدود ٤میلیون نفر است؛ درواقع ٣٠درصد آنها از
هیچ‌گونه حمایتی برخوردار نبوده و در زمره قشر آسیب‌پذیر کشور هستند اما
به‌طور دقیق مشخص نیست که این ٣٠ درصد از لحاظ درآمدی در چه وضعیتی قرار
دارند اما نیاز است که از آنها حمایت شود.
براساس آخرین سرشماری ایران در سال ٩٠، ٨,٢درصد جمعیت ایران یعنی ٦میلیون
و ١٥٩هزار و ٧٦٧نفر سالمندند؛ تعدادی که البته کسانی مانند رئیس دبیرخانه
شورای ملی سالمندان درباره آن معتقدند که با گذشت ٤ سال از این سرشماری به
این تعداد اضافه شده و پیش‌بینی می‌شود در سال١٤٠٣جمعیت سالمندان کشور به
بیش از ٢٦میلیون نفر برسد.
از طرف دیگر، براساس برآوردها تقریبا ٤میلیون و ٤٠٠هزار سالمند در کشور
متأهلند و تعداد زیادی هم به‌رغم این‌که بالای ٦٥سال دارند، هنوز شاغلند.
از طرف دیگر، آن‌طور که ماه گذشته رئیس سازمان بهزیستی اعلام کرد، تعداد
افرادی که در سال ٩١ در جامعه شهری زیرخط فقر بودند ٣٠درصد و در جامعه
روستایی ٤٠درصد است که اگر همین آمار را مبنا قرار دهیم، از تعداد ٢میلیون
سالمند نیازمند حداقل ٣٠درصد زیر خط فقر مطلق قرار دارند.
در چند سال گذشته، تعداد سالمندان در جهان هم نظرها را به خود جلب کرده؛
آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در سال ٢٠١٢، جمعیت سالمند دنیا ٨٠٩میلیون
نفر برابر با ١١درصد بوده و برآورد شده است تا سال ٢٠٣٠ این رقم به
یک‌میلیارد و ٣٧٥میلیون نفر یعنی حدود ١٦درصد و تا سال ٢٠٥٠ به
٢میلیارد و ٣١میلیون نفر یعنی تقریبا ٢٢درصد برسد.
حالا در میان نگرانی‌هایی که درباره آینده سالمندان ایرانی وجود دارد،
البته موضوعاتی مثل «بیمه سالمندی» و «بیمه منزلت» هم مطرح شده است. آن‌طور
که «براتی» می‌گوید: «در سند ملی راهبردی سالمندان که توسط سازمان بهزیستی
کشور تهیه شده، این موضوعات را لحاظ کرده‌اند.
او گفت: «در بیمه سالمندی به دنبال آن هستیم تا چنانچه هر فرد به
٦٠ سالگی رسید، حتی در صورت بهره‌مندی از مستمری بازنشستگی، از این بیمه برخوردار شود.»
به گفته او درحال حاضر تمامی سالمندان در کشور شناسایی نشده‌اند تا در صورت
تصویب این طرح مشمول مزایای آن شوند اما آنچه اکنون مسأله ما در کشور است،
شناسایی این افراد نیست، بلکه آن است که بودجه و اعتبارات کشور اجازه
استقرار و تصویب این بیمه را دهند، زیرا در حال حاضر لزوم چنین حمایت‌هایی
از سالمندان به شدت احساس می‌شود.
پیش از این «شهیندخت مولاوردی»، معاون ریاست‌جمهوری در امور زنان و خانواده
نسبت به زنانه شدن سالمندی در ایران هشدار داده و گفته بود: «در سال ١٣٣٥
به ازای هر ١٠٠زن سالمند ١١١ مرد سالمند، در سال ٨٥ به ازای هر ١٠٠ زن
سالمند ١٠٤ مرد سالمند و در سال ٩٠
به ازای هر ١٠٠ زن سالمند ٩٦ مرد سالمند وجود داشتند که حکایت از افزایش تعداد زنان سالمند دارد.»
به گفته او نیازهای زنان سالمند نسبت به مردان سالمند بیشتر است و به همین
دلیل زنان سالمند بیشتر از مردان به سرای سالمندان سپرده می‌شوند و از طرف
دیگر، زنان سالمند بسیار دیر با شرایط خود کنار می‌آیند که به شرایط آنها
دامن می‌زند و شرایط نگهداری آنها در منزل را دشوار می‌کند.
نتایج مطالعات جمعیت‌شناسان ایرانی نشان می‌دهد که ایران با ٨,٢درصد جمعیت
سالمند وارد مرحله سالمندی شده است. ایران اکنون وارد مرحله نخست سالمندی
یعنی جمعیت بین ٧ تا ١٤درصد سالمند شده است و پیش‌بینی می‌شود که تا
٣٠سال آینده وارد مرحله فوق سالمندی یعنی جمعیت بیش از ٢١درصد سالمند
شود.