تغییر سبک زندگی در جوامع بشری یکی از مسائل حائز اهمیت بوده و است. گذرزمان، پیشرفت علم و ورود تکنولوژی به زندگی از عوامل تاثیرگذار بر این تغییرات بوده است. این موج تغییرات در کشور ما که از اصالت فرهنگی بالا و تمدن دیرینه‌ای برخوردار است با هجوم رسانه‌ها و فرهنگ‌های غریبه و غربی در حال گسترش است. اثرات این تهاجم‌ها را در جامعه و خانواده آشکارا می‌توان دید. کاهش سطح روابط افراد با یکدیگر، دور شدن و تنهایی، از بین رفتن حس اعتماد به هم، کاهش قدرت تحمل سختی‌ها و انتقادها و نداشتن صبر در برابر مشکلات و همچنین زیاده خواهی و عدم توجه به نصحیت‌های بزرگان در روند زندگی از سری دلایل تغییر سبک و مدل زندگی در جامعه و خانواده‌ها است.
در این بین یکی از نقش‌های فراموش شده در جامعه و خانواده، نقش بزرگان و جایگاه ریش سفیدان در زندگی‌ها است. افرادی که امروزه آن‌ها را به سالمند می‌شناسیم و با نسبت دادن برخی صفات آن‌ها را از گردونه زندگی‌ها حذف کرده‌ایم.
نقش ریش‌سفیدان در گذشته در خانواده‌ها
افراد با گذرزمان و بدست آوردن تجربیات زیاد گنجینه‌ای با ارزش هستند که اطرافیان می‌توانند بصورت رایگان از آن‌ها استفاده کنند. درگذشته پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نقش بسزایی در انتقال تجربیات به افراد خانواده داشتند. این افراد که با نام ریش‌سفید یا بزرگ‌خاندان شناخته می‌شدند از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. اطرافیان نیز احترام خاصی برای اینان قائل بودند و با استفاده از سخنان و تجربیات آن‌ها کارهای خود را پیش می‌بردند.
خانواده‌ها در گذشته تک هسته‌ای بودند. به عبارت ساده‌تر وقتی بزرگ فامیل در جایگاه خودش قرار می‌گرفت باقی افراد خانواده و فامیل، اطراف او گرد هم می‌آمدند و با احترام و گوش سپردن به صحبت‌ها، خاطره‌ها و پندهایش اندوخته‌ای برای خود جمع‌آوری می‌کردند. همچنین افراد فامیل و خانواده با مشورت کردن با ریش سفیدان درصد اشتباه و خطا را در انجام کارها پایین می‌آوردند.
اما امروزه با تغییر مدل زندگی در خانواده‌ها تک هسته‌ای بودن جای خود را به چند هسته‌ای داده است. دیگر ریش‌سفیدان و بزرگان محور خانواده نیستند و کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که هنوز جایگاهی ویژه برای با تجربه‌ترین فرد خانواده در نظر گرفته باشد. متاسفانه در جامعه کنونی با نسبت دادن صفاتی چون پیرمرد و پیرزن، از کار افتاده، ناتوان، قدیمی، سالمند و ... ارزش این افراد نادیده گرفته شده است.
حذف جایگاه بزرگان خانواده‌ها را چند هسته‌ای کرده است
متاسفانه جوامع با تغییرات گسترده‌ای که داشته اند نقش افراد با تجربه در زندگی‌ها و خانواده‌ها کمر رنگ شده است. دیگر مثل گذشته خانواده‌ها به صورت تک هسته‌ای نیستند. عوامل گوناگونی بر چند هسته‌ای شدن خانواده‌ها تاثیرگذار بوده است. به عنوان نمونه ورود گوشی‌های همراه و مخصوصا فراگیر شدن اینترنت و فضای مجازی اعضاء خانواده‌ها را از هم دور کرده است و باعث شده هر نفر در خانواده‌اش به تنهایی به عنوان یک هسته ایفاء نقش کند. البته نباید نقش رسانه‌ها را در این بین نادیده گرفت. ترویج سبک زندگی غربی از طریق تبلیغات و سریال‌های تلوزیونی از دیگر عوامل تاثیرگذار بر تغییر سبک زندگی است.
خانواده‌های امروزی که به دلیل تغییر مدل زندگی‌شان مشغله‌های گوناگونی دارند با حذف کردن جایگاه بزرگان خانواده و سپردن آن‌ها به فراموشی لطمه بزرگی به بنیان خانواده‌ها وارد کرده اند. یکی از این آسیب‌ها دور شدن افراد پس از ازدواج از خانواده است.
بزرگان مانع دور شدن افراد خانواده از یکدیگر می‌شوند
همانطور که گفته شد امروزه افراد پس از سر و سامان گرفتن و ازدواج کردن خیلی کمتر دور هم جمع می‌شوند. یکی از دلایل این فاصله گرفتن‌ها بدون شک حذف کردن جایگاه بزرگ خانواده است. اگر گذشته را به خاطر آوریم خانواده‌ها و فامیل یک روز در هفته را برای دید و بازدید از بزرگ خانواده اختصاص می‌دادند. همین امر موجب می‌شد که افراد خانواده دور هم جمع شوند و یک روز در هفته را در کنار هم بگذرانند.
این دور هم جمع شدن تاثیرات مثبت زیادی را داشت. برای مثال افراد از گرفتاری‌ها و مشکلات یکدیگر باخبر می‌شدند و با کمک کردن به همدیگر از سد مشکلات عبور می‌کردند. هم چنین یکی‌دیگر از اثرات مثبت این رفت و آمدها انجام امر بسیار سفارش شده صلح رحم بود. واجبی که امروز بسیار کم دیده می‌شود.
آسیب‌های حذف کردن جایگاه بزرگان به همین‌جا ختم نمی‌شود، بالا گرفتن خصومت‌ها و کدورت‌ها در بین اعضای یک خانواده از دیگر تاثیرات منفی این مقوله است.
ریش سفید خانواده حلال مشکلات و مانع کدورت‌ها است
جوانان امروزی به دلیل کم شدن آستانه صبرشان و عدم تحمل سختی‌های زندگی بسیار شکننده و در نتیجه زندگی‌ای بسیار آسیب‌پذیر دارند. متاسفانه در خانواده‌های امروزی به کرار مشاهده می‌شود که جوانان با کوچکترین جر و بحثی پایه‌های زندگی را خراب می‌کنند و طلاق را بهترین راه برای رهایی از این مشلات می‌دانند. اما در گذشته با وجود چنین مشکلاتی و همچنین کمتر بودن امکانات زن و شوهرها زمانی که به مشکل بر می‌خوردند با مشورت بزرگان و ریش سفید خانواده مشکل را حل می‌کردند و اجازه نمی‌دادند که کدورت بوجود آمده باعث از هم پاشیدن خانواده شود. همچنین گاهی اوقات خود این بزرگان با پا درمیانی به زندگی‌ها ورود می‌کردند و خصومت‌ها را پاک می‌کردند و باعث نزدیک‌تر شدن و محکم‌تر شدن روابط می‌شدند.
با گذر از مسائل جامعه شناختی "لزوم حضور ریش سفیدان و بزرگان در خانواده‌ها" که باعث عدم تغییر سبک زندگی می‌شود، دین اسلام و بزرگان دین نیز بر این امر تاکید بسیار کرده اند. رسول خدا(ص) در این باره می‌فرمایند: "البرکه مع اکابرکم" یعنی برکت و خیر ماندگار همراه بزرگترهای شماست.
تاکید دین بر تکریم و احترام بزرگترها
رعایت ادب و مقتضای حق شناسی نسبت به عمری تلاش صادقانه، ایثارها، گذشت ها، دلسوزی‌ها و ساختن‌ها که بزرگان از خود نشان داده اند آن است که در خانواده‌ها مورد تکریم قرار گیرند. خود بزرگسالی و سن بالا در فرهنگ دینی ما احترام دارد، این سخن پیامبر خدا(ص) است: " من عرف فضل کبیر لسنه فوقره آمنه الله تعال من فزع یوم القیامه " یعنی هرکس فضیلت و مقام یک بزرگ را به خاطر سن و سالش بشناسد و او را مورد احترام قرار دهد خدای متعال او را از هراس و نگرانی روز قیامت ایمن می‌سازد.
اگر جوانان قدر پیران را نشناسند و به جایگاه آنان حرمت ننهند هم رشته‌های عاطفی پیوندهای انسانی از هم گسسته می‌شود، هم از رافت و عاطفه و تجربه سالخوردگان محروم می‌شوند، هم نشانه بی توجهی خود به ارزش‌ها را امضا کرده اند. حضرت علی(ع) در یکی از سخنان خویش ضمن انتقاد از اوضاع زمانه و ناهنجاری‌های رفتار مردم از جمله بر این دو مسئله تاکید می‌فرمایند:
1.به احترام کوچکترها نسبت به بزرگترها
2.رسیدگی نکردن توانگران به نیازمندان
با توجه به سخنان ائمه وبزرگان دین در می‌یابیم جای سالمندان پیش از آنکه در آسایشگاه‌ها و سرای سالمندان باشد کانون گرم و با محبت خانه هاست، تا چراغ خانه روشن بماند و محور تجمع و الفت افراد گردند و اندیشه آنان نیز استفاده شود. بالاخره آنان حاصل یک عمر، تجربه و چشیدن سرد و گرم روزگارند و می‌توانند مشاور خوبی در تصمیم گیری‌های زندگی باشند. و چه نیکو سروده است ملک الشعرای بهار:
سحرگه به راهی یکی پیر دیدم/ سوی خاک خم گشته از ناتوانی/ بگفتم: چه گم کرده ای در این ره؟/ بگفتا: جوانی جوانی جوانی
با این تفاسیر و توجه به سخنان بزرگان و رهنمودهای دینی، تکریم و احترام بزرگان و استفاده از تجربیات آنان می‌تواند کمک شایانی در عدم تغییر سبک زندگی و مدل رفتاری افراد خانواده کند. در این بین نقش مسئولان و نهادهای ذیربط را در کمک به خانواده‌ها در نگهداری سالخوردگان نباید نادیده گرفت. اجرای طرحهایی مانند یارانه منزلت که کمک شایانی به خانواده‌ها در تامین هزینه درمان و نگهداری سالخوردگان می‌کند می‌تواند در این راستا موثر باشد.