زمانی که در یک خانواده پدر و مادری مراقب رفتار فرزندانشان هستند و بر چگونگی روابط آنها نظارت دارند در اصطلاح آنها را کنترل می‌کنند، این نظارت و کنترل وقتی از جامعه کوچک خانواده فراتر می‌رود شکل دیگری به خود می‌گیرد و در ابعاد بزرگتر شیوه‌های متفاوتی برای اجرای آن وجود دارد؛ از خانواده تا محیط کوچک یک اداره، محیط یک سازمان، محیط یک وزارت خانه تا کنترل در سطح حاکمیتی.
این نظارت‌ها برای سالم ماندن افراد از هر گونه آسیب‌های وارده در فضایی است که در آن حضور دارند و در زمان کنونی زندگی ما به دلیل استفاده از اینترنت و در محیط مجازی زندگی برخی دیگر این نوع نظارت فیلترینگ نام گرفته، کلمه ای که به دلیل بیان نشدن مزایای آن و گفته نشدن بسیاری از قوانین حقوق کشورها برای استفاده از این ابزار نظارت، برای نت بازان کلمه ای منفور بوده و محدودیت‌ها را در ذهنشان تداعی می‌کند.
قوانین یکسان بر مقابله با شبیخون فرهنگی
همه بر این امر واقفند با پیشرفت جهان در حوزه فضای مجازی استفاده از این فضای بزرگ که محدود به شبکه‌های اجتماعی نمی‌شود اجتناب ناپذیر است اما نیک می‌دانیم بسیاری در خارج از کشور تمام تلاش خود را به کار بسته اند تا نه تنها به فرهنگ کشور ما بلکه به فرهنگ بسیاری از کشورها ضربه زده و از طریق این فضای رها شده آنچه خود می‌پسندند را در اصطلاح صادر کنند.
این که می‌گویند جنگ نرم به راه افتاده است به دلیل صادرات محتوا و به تسخیر درآوردن فرهنگ، دین، آیین، اصول، عقاید و آداب است و گرنه بر هیچ فردی پوشیده نیست که فرصت‌های بسیاری برای پیشرفت در استفاده از این فضا وجود دارد و قطعا استفاده درست و با برنامه می‌تواند شبیخون‌های فرهنگی را در این فضا خنثی کند.
زمانیکه خبر فیلتر حدود 14 هزار شبکه رایانه ای در هفته از سوی حجت الاسلام منتظری دادستان کل کشور منتشر شد عده ای آن را تحسین و عده ای دیگر فیلتر را علاج مقابله با تهاجمان فرهنگی ندانستند.
اما همانطور که در ابتدای گزارش نیز اشاره شد نظارت و کنترل در هر سطحی، شیوه ای متفاوت دارد، هر چند که به دلیل عدم کنترل صحیح فضای اینترنت و فضای مجازی به خصوص شبکه‌های اجتماعی به دلیل مستقر نبودن سرور آنها در داخل کشور، نبود قوانین کافی برای مقابله با تخلفات این حوزه، نداشتن شبکه ملی اطلاعات، راه پر پیچ و خم برای فعالیت شبکه‌های بومی، فراهم نبودن زیرساخت‌های استفاده صحیح و بهره گیری از فرصت‌های آن و بسیاری دیگر نظارت و کنترل با دشواری هایی روبرو است اما همین میزان نیز علاوه بر قوانین داخلی بر اساس قوانین بین المللی حق هر کشوری خواهد بود.
در ادامه سخنان دادستان کل کشور رئیس پلیس فتا کشور نیز اعلام کرده بوده که از 152 پیام رسان فعال در جهان 52 پیام رسان در کشور فعالیت دارند که بر اساس مصوبه کارگروه مصادیق مجرمانه فعالیت 30 مورد از این پیام رسان‌ها باید متوقف شود.
توقف و نظارتی که در ادبیات مجازی به فیلترینگ مشهور است ماده و تبصره بسیاری در قوانین بین المللی دارد که به کار بردن آن برای تمامی کشورها حقی یکسان است.
مبانی حقوقی پالایش فضای مجازی
برای اطلاع از این قوانین به گفتگو با سید علیرضا آل داوود کارشناس و پژوهشگر فضای مجازی نشستیم، وی در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان اعلام کرد: بر اساس دیدگاه‌های بین المللی پالایش فضای مجازی یک مبانی حقوقی دارد که در سطح دنیا انجام می‌شود.
وی افزود: در ماده 19 اعلامیه حقوق بشر که در سال 1948 به تصویب رسیده است وسایل الکترونیک نیز از ابزار آزادی بیان به شمار رفته و مستلزم دسترسی آزاد به اطلاعات است اما برای تحقق این آزادی به چند اصل بنیادین در نظام حقوق بین الملل از جمله، حریم خصوصی، اخلاق عمومی، جرایم بین الملل و محتوای مخرب شخصیت کودکان، تاکید شده است.
این کارشنای فضای مجازی با بیان اینکه این ماده قانونی بین المللی برای اصل آزادی و محدودیت‌ها استثنا قائل شده است، اظهار داشت: محدودیت‌ها باید به موجب قانون باشند و نه خودسرانه و در این مورد، رعایت استانداردهای یک جامعه مردمسالار ضروری است و این محدودیت‌ها باید به صورت دقیق تعیین شوند.
ماده قانونی که شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کند
وی ادامه داد: محدودیت‌ها و استثنائات اصل مذکور که منجر به پالایش فضای مجازی میگردد خود به چند موضوع اشاره دارد که مهمترین آن حریم خصوصی است که در ماده ۱۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز به آن اشاره شده و بر اساس آن هر فردی حق دارد در مقابل مداخلات و حملات این فضا مورد حمایت قانون قرار گیرد.
آل داوود تاکید کرد: تنها به واسطه ماده قانونی بین المللی که در مورد حریم خصوصی به آن اشاره شد می‌توان تلگرام و اینستاگرام و شبکه هایی که در کشور به حریم خصوصی دسترسی دارند را فیلتر کرد زیرا مخابره رمز مه تنها در کشور ما بلکه در تمام دنیا دارای محدودیت‌های بسیار جدی و شدیدی می‌باشد و این در حالی است که تلگرام و اینستاگرام با نقض تمامی قوانین کشور ما و مخابره رمز داده‌ها عملا فضا مجازی را تبدیل به فضای رها شده و غیر منضبط کرده اند که آسیب‌های موجود در جامعه ناشی از آن است.
این پژوهشگر حوزه مجازی تصریح کرد: بر اساس قوانین داخلی و بر طبق تبصره یک ماده 749 قانون جرایم رایانه ای پالایش فضای مجازی به عنوان آخرین راه حل در صورت عدم پاسخگو بودن نهی از منکر در نظر گرفته شده است.
وی افزود: همچنین انتشار و دسترسی آزاد اطلاعات در مرداد ماه سال 88 به تصویب رسید که با شرایط موجود نیازمند تصویب سه آیین نامه اجرایی از جمله شیوه درخواست دسترسی به اطلاعات، تشکیل کمیسیون و تعریف وظایف و اصلاح آیین نامه اجرای قانون ماده 22 قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، است.
شبکه ملی اطلاعات مبنای استفاده صحیح کشورها از فضای مجازی
آل داوود با بیان اینکه فضای مجازی دعوت به جنگ نرم است و در این فضا صرف قوانین بین المللی مجاز هستیم محتوای این فضا را رصد و پالایش کرده و در صورت مغایرت با اصول کشوری و فرهنگی با آن برخورد کنیم، اظهار داشت: در بحث پالایش باید سه نکته مدنظر باشد، در ابتدا پالایش باید هوشمند باشد همانند آنچه در بسیاری از کشورها رخ می‌دهد و اینترنت و دسترسی‌ها بر اساس سن، شغل، تحصیلات و دیگر شاخصه‌های اجتماعی در اختیار افراد قرار گیرید، راهکاری جامع برای احراز هویت کاربران این فضا وجود داشته باشد و همچنین مسئولان باید توجه داشته باشند که پالایش هوشمند بر روی سامانه‌ها و سیستم‌های رمزنگاری اطلاعات به صورت فنی امکان پذیر نیست و این امر باید اصلاح شود.
کارشنای فضای مجازی گفت: به جای مقابله و تلاش برای این سطح از فیلترینگ که البته بر اساس قوانین بین المللی بر هر کشور مجاز است، بهترین راهکار، راه اندازی شبکه ملی اطلاعات به شکل صحیح است، همان شبکه داخلی که با ساز و کاری مناسب این فضا را در اختیار هر قشری متناسب با نوع نیازشان قرار می‌دهد و در بسیاری از کشورها از جمله امریکا، استرالیا، کره شمالی، چین، کره جنوبی و سایر کشورها وجود دارد.
آل داوود در پایان تاکید کرد: مسئولان باید با دغدغه سلامت در حوزه مجازی و استفاده صحیح از این فضا شرایط آموزش سواد رسانه ای و مجازی را برای عموم مردم به خصوص برای افراد با سنین پایین فراهم کنند زیرا با کاهش سن استفاده از اینترنت نیاز جدی به این آموزش‌ها از سنین کودکی حس می‌شود.
و در پایان؛
خوشبختانه درصد بالایی از جمعیت آماری استفاده کنندگان از فضای مجازی در کشورمان متوجه تهدیدات و فرصت‌های این فضا هستند، این را از گفتگوهای متعدد می‌توان نتیجه گرفت، باید بدانیم برای حرکت یک خانواده در مسیری صحیح به عنوان جامعه کوچک تا حرکت جامعه ای بزرگ در مقیاس کشوری، کنترلی اثرگذار و قابل پذیرش است که برنامه ریزی و اجرایی مقبول برای مردم داشته باشد.
اینکه تاکید بر راه اندازی صحیح شبکه ملی اطلاعات است به دلیل بازخورد مناسب آن در کشورهایی است که ضریب نفوذ اینترنت در آنها بیش از کشور ماست برای مثال کافی است رصدی بر وضعیت اینترنت و نوع استفاده مردم آن از این فضا داشته باشید، در چین حتی گوگل و تمامی برنامه‌های وابسته به آن نیز فیلتر است!
گزارش از عاطفه بیات