«اینترنت» نه دکتراست نه داروخانه!
مریم آریایی: «عمل کم شبیه پول خرد است؛ ارزشش کم و سر و صدایش زیاد» این
جمله را پزشکی که همیشه به او مراجعه می‌کنم در توصیف دانسته‌های پزشکی
بیماران با اتکا به منابع اینترنتی می‌گوید. دانسته هایی که حالا در ذهن
بسیاری از ما وجود دارد و به محض مواجهه با بیماری اغلب پیش از مراجعه به
پزشک سری به اینترنت می‌زنیم و با جست و جوی علایم بیماری گویا به تشخیص می‌رسیم و در مواردی حتی درمان را آغاز می‌کنیم.
طی کردن روند تشخیص
تا درمان با استناد به اطلاعات پزشکی که از منابع مختلف اینترنتی به دست
آورده ایم گاه چندان هم بی هزینه نیست چرا که این روند با تکیه بر دانسته
هایی طی شده که در بسیاری موارد موثق نیست، ممکن است آمیخته با تجربیات
شخصی افراد در مواجهه با بیماری‌ها باشد یا بر پایه یافته هایی است که هنوز
کاربرد آنها در علم پزشکی به اثبات نرسیده است.
بسیاری از ما
تجربیات شخصی هم از این سرچ دردسرساز داشته ایم؛ نمونه آن مادری که با دیدن
علایم اولیه یک بیماری در فرزندش استرس‌های خود را صدچندان می‌کند و گاه
با تصور اینکه تشخیص او بر پایه اطلاعات اینترنتی درست است کودکش را پیش
چند پزشک می‌برد تا شاید تشخیص یکی از آنها به تشخیص خودش نزدیک شود و خطر
جایی دو چندان می‌شود که شیوه درمان را هم جست و جو کرده و اقدام به
خوددرمانی می‌کند. حتما پزشکان با موارد زیادی از این دست مواجهند؛ مشاهدات
ما در بخش کودکان یکی از بیمارستان‌های تهران بخش کوچکی از این معضل را
نشان می‌دهد.
در یک مورد کودکی که دچار عفونت دستگاه گوارش شده بود
براساس اطلاعات پزشکی پدر و مادر یک هفته در منزل تحت درمان قرار گرفت و
بعد از آن با تب و نهایتا تشنج راهی بیمارستان شد و یا کودک دیگری که عفونت
گوش میانی داشت و بر اثر آنتی بیوتیکی که والدین برایش تجویز کرده بودند،
دچار نارسایی قلبی شده بود و حالا تحت درمان قرار داشت.
دسترسی به
اطلاعات ناقص پزشکی در اینترنت آسیب هایی به همراه دارد؛ اول اینکه ممکن
است فرد دچار خودبیمار پنداری شود و یا درباره بیماری خود به تشخیص غلط
برسد، مشکل دیگری که پیش می‌آید همان مثال پول خردی است که پزشک ما می‌گفت؛
اطلاعات سطحی پزشکی در اینترنت اعتماد به نفس کاذبی به بیمار می‌دهد که به
دانش پزشکی کاملی درباره بیماری اش رسیده است و در معرض خودرمانی قرار
گیرد و از سوی دیگر ممکن است در دام تبلیغات شرکت‌های دارویی گرفتار شود.
در جست و جو بیماری و نتایج گمراه کننده
این
مساله در سال‌های اخیر به عنوان یک چالش جدی مطرح شده و با فراگیر شدن
اینترنت جدی‌تر هم می‌شود. مطالعات چند سال اخیر انتشارات Wolters Kluwer
Health نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی پزشکان، بیماران
دارای اطلاعات غلط پزشکی است. این مطالعه که بر روی 300 پزشک انجام گرفت،
نشان داد 53 درصد پزشکان از وجود اطلاعات غلط در بین بیماران شکایت دارند.
محققان می‌گویند بیش از 50 درصد از 10 نتیجه برتر برای جست و جوهای انجام شده بر
مبنای علایم بیماری، کاملا بی ربط هستند. مسوولین گوگل برآورد می‌کنند که
یکی از هر 20 جست و جوی انجام شده از طریق این موتور جست و جو (که تعداد آن
به حدود 100 میلیارد جست و جو در ماه می‌رسد) برای به دست آوردن اطلاعاتی
در مورد مسایل مربوط به سلامتی است. اما بررسی موتورهای جست و جوی پرکاربر
مانند گوگل و بینگ نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق این نتایج، ناصحیح
هستند و می‌توانند به تشخیص غلط و حتی خوددرمانی بر پایه آن تشخیص انجامیده
و مشکل ساز شوند.
از سوی دیگر به دلیل یکسان نبودن شرایط بیماران،
تکیه بر اطلاعات تک بعدی در اینترنت از جهتی دیگر هم می‌تواند گمراه کننده
باشد چرا که در جست و جوی اینترنتی، هیچ کدام از این شرایط بیمار سنجیده و
دیده نمی‌شود. این متغیرها که شما در طول روز چند ساعت می‌خوابید، تا چه حد
ورزش می‌کنید، چه غذایی می‌خورید و حتی در کدام نقطه جغرافیایی زندگی می‌کنید، می‌تواند فرایند تشخیص بیماری را تغییر دهد و پزشک را کاملا به نتیجه
ای خارج از پیش بینی ذهنی شما برساند.
آنچه کاربران با توجه به جست و جوهای اینترنتی خود پیدا می‌کنند، واقعیت بیماری آنها را به مسیری غیرواقعی سوق می‌دهد.
خودبیمارپنداری آنلاین
خودبیمارپنداری
یکی دیگر از آسیب‌های دسترسی به اطلاعات پزشکی در اینترنت است که در این
مورد برخی افراد دچار استرس بیماری می‌شوند؛ مشکلی که برخی با اطلاع از
علایم بیماری به آن دچار می‌شوند و در اینجا دانشمندان نام آن را سایبر
کندریا و نوع آنلاین خودبیمارپنداری گذاشته اند.
جست و جوی اینترنتی
مداوم درباره بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های روانی، وسواس ابتلا به یک
بیماری را ناخودآگاه به فرد منتقل می‌کند. در همین زمینه براساس بررسی مجله
تخصصی اوت جورنال افراد دچار سایبر کندریا، با مطالعه علایم بیماری‌ها حتی
وضعیت سلامت شان بدتر و یا حتی مبتلا به بیماری می‌شوند. توماس فارگوس،
استادیار روان شناسی و علوم اعصاب در دانشگاه بیلور و سرپرست این تحقیق می‌گوید: «فرد در این شرایط ممکن است مضطرب‌تر شود، جست و جوی اینترنتی بیشتری
انجام دهد، بدنش را بیشتر تحت نظر بگیرد، بیشتر به نزد دکتر بود و هرچه
بیشتر در اینترنت جست و جو می‌کند، احتمال‌های بیشتری به نظرش می‌رسد.
به
گفته فارگوس برخی از اطلاعات پزشکی آنلاین از منابع غیرمعتبری هستند و می‌توانند نسبت به اطلاعاتی که راهنماهای پزشکی یا از پزشکان به دست می‌آید،
بیشتر باعث نگرانی افراد شوند. او می‌گوید: «وقتی یک کتاب پزشکی را نگاه می‌کنید، ممکن است همه احتمالات را به یکباره نبینید، اما در جست و جوی
آنلاین، احتمالات بسیاری به یک باری به شما عرضه می‌شود.»
یافته هایی که با یافته‌های بعدی نقض می‌شوند!
اما
بخش عمده ای از اطلاعات پزشکی منتشر شده در اینترنت نتایج پژوهش هایی است
که گاه ضد و نقیض هم هستند. یک مثال دم دستی که بین افراد رایج است این که
ما بالاخره نفهمیدیم چای سرطان زاست و یا از بروز سکته جلوگیری می‌کند!
براساس نتایج یک بررسی که از سوی دکتر لیزا شوارتز استادیار دانشکده پزشکی
دارت موث در ماساچوست آمریکا و همکارانش انجام شده، گرچه اکثر مطالبی که در
رسانه‌ها در مورد پژوهش‌های پزشکی در اختیار شما می‌گذارند، براساس
تحقیقاتی است که در نشریات معتبر به چاپ رسیده است، اما برخی از هیجان
انگیزترین پژوهش‌ها در کنفرانس‌های پزشکی مورد بحث قرار می‌گیرند، یعنی در
جاهایی که پژوهشگران، ایده‌های مقدماتی و هنوز کاملا بررسی نشده خود را با
دیگران در میان می‌گذارند.
این ایده‌های جدید ممکن است در آینده
فرد را مستحق دریافت جایزه نوبل کند یا اینکه کاملا غلط از آب دربیاید.
نتایج این بررسی نشان می‌دهد رسانه‌ها اغلب حقایق اصلی را در گزارش‌های خود
از این کنفرانس‌ها حذف می‌کنند.
یک بررسی در سال‌های اخیر نشان داد
که از 45 تحقیق پزشکی که در رسانه‌ها به میزان زیاد به آنها استناد شده
است و در نشریات عمده پزشکی به چاپ رسیده اند، نتایج هفت تای آنها با
تحقیقات بعدی نقض شده اند.
دام تبلیغات و مداخله شرکت‌های دارویی
آسیب
جدی و مهم دیگری که مراجعان به اینترنت برای تشخیص بیماری را تهدید می‌کند
گرفتار شدن در دام تبلیغات و اطلاعات اغراق شده ای است که با مداخله شرکت‌های دارویی منتشر می‌شود و به طور مستقیم و غیرمستقیم تبلیغات هدف دار
دارویی است.
در مطالعه ای که توسط محققان دانشگاه کلیولند انجام
گرفت، 100 ویدیو در مورد بیماری‌های التهابی روده که در یوتیوب بیشترین
بیننده را داشت، مورد بررسی علمی توسط تیم 12 نفره از متخصصان گوارش و کبد و
داخلی قرار گرفت. به طور کلی میزان صحت علمی این 100 ویدیو ضعیف توصیف شد.
دلیل این امر ارایه اطلاعات جهت دار پزشکی در اینترنت توسط شرکت‌های دارویی است. اکثر این ویدئوها یا اطلاعاتی که توسط این شرکت‌ها ارایه می‌شوند به صورتی در اینترنت آپلود می‌شود که گویی بیماری که تجربه درمان دارد
در حال ارایه اطلاعات است. این درحالی است که در حقیقت بیماری وجود ندارد و
فرد گوینده بازیگری است که دیالوگ‌های شرکت دارویی را اجرا می‌کند.
درمان خود را به پزشک بسپارید نه اینترنت
با
این همه مراجعه به اینترنت برای کسب اطلاعات درباره همه چیز به خصوص مباحث
پزشکی و سلامت حالا دیگر گریزناپذیر است هر چند پزشکان آن را مخل کار خود
بدانند به همین دلیل است که برخی پزشکان سعی می‌کنند با آموزش هایی شیوه
درست مواجهه با اطلاعات پزشکی در اینترنت را آموزش دهند. یکی از راه‌های پیشنهادی آنها اعتبارسنجی مطالب است، آنها می‌گویند در صورت امکان اطلاعاتی
را که از طریق اینترنت به دست آورده اید با منایع دیگر مثل کتب و مجلات
معتبر مقایسه کنید چرا که اعتبار مطالب کتاب معمولا از مطالب درج شده در
اینترنت بیشتر است.
اطمینان پیدا کردن از اعتبار نویسنده مطلب راه
دیگری است که پیشنهاد می‌کنند و البته تاکید دارند که به هیچ وجه به
اطلاعاتی که افراد بدون آموزش پزشکی در تالارهای گفت و گو یا فوروم‌ها یا
در چت روم‌ها می‌نویسند اعتماد نکنید به این مطلب که درمان خاصی برای فرد
خاصی مفید بوده توجه نکنید چون این اظهارات برداشت‌های شخصی نویسنده است که
ممکن است فقط در مورد وی مفید بوده و اصلا ثابت شده علمی نباشد.
به
خاطر داشتن اینکه محصولی که تبلیغ می‌شود فارغ از جنبه‌های درمانی که مشخص
نیست با چه کیفیتی اثربخشی آن سنجیده شده، صرفا تبلیغات است و باید درباره
آن تحقیق کنید و درباره اثربخشی آن با پزشک خود مشورت کنید؛ توصیه دیگری
است که پزشکان در این شرایط دارند. در عین حال اینکه اجازه دهید نسخه نهایی
را پزشک حاذق برایتان بپیچد نه دکتری به نام اینترنت.