حقیقت آن است که بسیاری از ما بدو توجه به عواقب نداشتن
برنامه غذایی، خود را در معرض انواع بیماریها قرار می‌دهیم. با پرهیز از
پرخوری و دقت در امر تغذیه و توجه به گوارش و معده می‌توانیم جلوی بسیاری
از بیماریها را بگیریم. برخی از بزرگان گفته‌اند: خداوند تمام پزشکی را در
یک آیه از قرآن، جمع کرده است و پیامبر (ص)، همه را در یک جمله. اما آن آیه
این است که فرموده: کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا
یُحِبُّ الْمُسْرِفین ؛ از نعمتهاى الهى بخورید و بیاشامید، ولى اسراف
نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمى دارد(1)
و پیامبر اکرم (ص) هم تمام پزشکى را در یک جمله، خلاصه کرده و فرموده اند:
المعدة بیت کل الداء و الحمیة رأس کل دواء و اعط کل بدن ما عودته ؛ شکم
خانه هر بیمارى و پرهیز اصل هر داروست و بدن را از آنچه بدان معتاد کرده اى
محروم مگردان.
تدبیر در تغذیه
امام رضا علیه السلام
هم در این زمینه می‌فرماید: فالجسد بهذه المنزلة و بالتدبیر فی الا غذیة و
الا شربة یصلح و یصح و تزکو العافیة فیه؛ پس بدن به منزلت یک قطعه زمین
است و با تدبیر عاقلانه ای که در خوراک و نوشاب بکار می‌رود صحیح و سالم می‌ماند و نیروی سلامتی در آن زیاد می‌گردد.
امام رضا علیه السلام در جایی دیگر درباره دقت در تغذیه می‌فرماید: دقت کن
ببین چه چیز با تو و معده ات سازگار است و بدنت تحمل آن را دارد و چه غذاها
و آشامیدنی هایی را می‌گوارد، همان را برای خودت برگزین و غذایت قرار ده. بدان
که هر یک از این طبایع چیزهایی را دوست دارد که با آن سنخیت و سازگاری
داشته باشد، پس چیزی را انتخاب کن که با بدنت سازگار است. هر کس بیش از
اندازه غذا بخورد سودش نرسانده و هر کس نه کم و نه زیاد بلکه به اندازه
بخورد، آن غذا به او سود می‌رساند.(2)
اعتدال در تغذیه
در روایات اسلامی ضمن هشدار به پرخوری آمده است که عادت به پرخوری انواع
دردها را به همراه دارد و بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها
به غذا از آن دست بکشد. حقیقت آن است که زیاده روی در رسـانـدن غـذا بـه
بـدن ضرر و مفسده زیادی در بر دارد.
امام رضا(ع )پرخوری را باعث تبدیل بدن به باتلاقی می‌داند که انواع بیماریها و ناراحتی‌ها در پی دارد.
امام رضا (ع) همچنین در باره ترک عادت زیاده خوری می‌فرماید: هر کس غذای
افزون از اندازه بخورد، این غذا او را سودی نمی‌رساند، و هر کس به اندازه
بردارد، این غذا او را تغذیه می‌کند و سود می‌رساند. روش پسندیده برای تو،
آن است که از هر یک از انواع غذا ،در فصل ویژه آن، بهره بگیری.
در حالی که هنوز مقداری میل داری، از غذا دست بکش، چرا که این کار، به
خواست خداوند، برای بدن سلامت آورتر، برای عقل ذکاوت بخش تر، و برای خود
انسان مایه سبکی افزون‌تر است.(3)
نخوردن شام ممنوع
کارشناسان هیچگاه ترک یک وعده غذایی را توصیه نمی‌کنند بلکه کنترل و رعایت
رژیم غذایی را تجویز می‌کنند. امام رضا(ع) می‌فرماید: « غذا خوردن در آغاز
شب باعث آرامش و خواب خوش می‌شود.» و در حدیثی دیگر امام رضا علیه السلام
از نخوردن شام نهی کرده اند. آن حضرت می‌فرماید: شب حتما غذا بخورید، اگر
چه مقدار کمى نان باشد، چون باعث قوت جسم مى شود.
و در جای دیگر می‌فرماید: «شامگاه حتماً چیزی بخورید اگر چه یک لقمه نان و یک جرعه آب باشد.»
امام رضا(ع) همچنین در مورد اهمیت وعده غذای شب می‌فرمایند: « اگر می‌خواهی
همیشه با نشاط و سر دماغ باشی تا می‌توانی از شام شب بکاه و سبک به
رختخواب برو!» و درجایی دیگر می‌فرمایند: «در بدن آدمی رگی است به نام "عشا" . وقتی
انسان شام نمی‌خورد این رگ تا صبح وی را نفرین می‌کند و می‌گوید: خدا تورا
گرسنه و تشنه نگه دارد همانگونه که مرا گرسنه و تشنه نگه داشتی.... پس
هیچکس شام را ترک نکند گرچه یک لقمه غذا یا آبی باشد.»
خلاصه آنکه تدبیر در تغذیه و رعایت اعتدال و پرهیز پرخوری و جلوی شکم خود
را گرفتن مایه سلامتی و راحتی انسان است تا آنجا که رسول ختمی مرتبت ،
پیامبر اسلام(ص) که خدای ادب بود، با این همه ملکات اخلاقی، وقتی شخصی از
اصحاب در حضورش، آروغ زد، حضرتش، شرط حیا را کنار نهاد و بدو فرمود: کمتر
بخور! شایسته نیست انسان آنقدر بخورد که وقتی در جمع دیگران نشسته آروغ
بزند: «أقْصِر من جشائک فإنّ أطول الناس جوعاً یوم القیامة أکثرهم شبعاً فى
الدنیا» گرسنه‌ترین افراد در قیامت کسانی هستند که در دنیا سیرترین افراد
بودند.(4)
پانوشتها:
- اعراف/31
- طب و بهداشت از امام رضا (ع) ، ص 21
- طب الامام الرضا ،صفحه 14
- وسائل الشیعه، ج 16، ص 410.